Tajemnica lekarska a podejmowanie interwencji wobec przemocy

W chwili, w której w gabinecie lekarskim pojawia się pacjent, którego obrażenia ciała, urazy lub zachowanie wskazują na możliwość bycia ofiarą przemocy, lekarz staje przed trudną decyzją dotyczącą dalszego postępowania.

Utrzymanie w tajemnicy informacji o pacjencie jest jedną z podstawowych zasad etycznych zawodu lekarza. Mówi o tym art. 23 kodeksu etyki lekarskiej, wskazując, iż lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej, a tajemnicą tą objęte są wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu, uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. Prawa pacjenta związane z tajemnicą lekarską wywodzą się przede wszystkim z Konstytucji, a konkretnie z art. 47, 49 oraz 51 ust. 1 stanowiących odpowiednio prawo do ochrony życia prywatnego, prawo do ochrony tajemnicy komunikowania się oraz prawo do ochrony przed ujawnieniem informacji dotyczących jego osoby.

Obowiązek zachowania tajemnicy przez lekarza statuuje art. 40 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Wskazuje on na zakaz ujawnienia informacji, które zostały uzyskane przez lekarza w związku z wykonywaniem zawodu, również takie, które dotarły do niego przypadkowo. Nie chodzi tutaj jedynie o informacje związane ze zdrowiem pacjenta, ale także z jego sprawami osobistymi.

Drugim aktem prawnym, regulującym omawianą instytucję jest ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z art. 13 oraz art. 14 tej ustawy, pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego, a osoby wykonujące zawód medyczny muszą tego obowiązku dotrzymać pod rygorem odpowiedzialności karnej, cywilnej i zawodowej.

Co jednak w sytuacji, gdy lekarz poweźmie uzasadnione przypuszczenie o stosowaniu przemocy wobec pacjenta bądź osób z jego otoczenia?  Jak lekarz może poinformować organy ścigania, aby nie narazić się na zarzut naruszenia tajemnicy lekarskiej?

Zaznaczyć należy, iż nakaz dochowania tajemnicy o pacjencie przez lekarza nie ma charakteru bezwzględnego i może podlegać pewnym wyjątkom. Art. 40 ust 2 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 14 ust. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta wskazują na sytuacje wyłączone spod rygoru dochowania tajemnicy. Są to między innymi przypadki wskazane przepisami odrębnych ustaw. W związku z tym należy przyjrzeć się obowiązkowi denuncjacji z art. 240 kodeksu karnego, który nakłada obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organów powołanych do ścigania przestępstw w przypadku powzięcia wiarygodnej wiadomości o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu bądź dokonaniu wymienionych w tym przepisie przestępstw.

Medyk powinien więc ustalić, czy ma do czynienia z czynem z katalogu art. 240 §1 k.k., gdyż nie może dokonać zawiadomienia, o którym mowa w art. 304 §1 k.p.k., jeżeli jednocześnie nie zaszła któraś z przesłanek dezaktualizujących obowiązek ochrony tajemnicy. Każde ujawnienie informacji objętych tajemnicą lekarską jedynie na podstawie społecznego obowiązku denuncjacji stanowi ujawnienie tajemnicy zawodowej wbrew przepisom ustawy. Katalog ten nie wskazuje na przemoc domową, chyba że działanie sprawcy nakierowane było na pozbawienie życia tej osoby, bądź osoba ta była przetrzymywana w nieludzkich warunkach. W przypadku naruszenia nietykalności cielesnej czy uszczerbku na zdrowiu, lekarz nie jest uprawniony do złamania tajemnicy lekarskiej, powołując się na obowiązek denuncjacji.

Art. 12 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie wprowadził obowiązek zawiadomienia o przestępstwie z użyciem przemocy. Zgodnie z jego treścią, obowiązek ten ciąży na osobach, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy. Obowiązek denucjacji nie dotyczy jednak każdego przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy w rodzinie, lecz wyłącznie takiego, które jest ścigane z urzędu. Na podstawie art. 12, medyk nie ma więc prawa złamania tajemnicy lekarskiej w przypadku przestępstwa z trybu prywatnoskargowego – ta sytuacja jest uzależniona od zgody pokrzywdzonego.

W takim przypadku właściwym byłoby powołanie się na art. 40 ust. 2 pkt 3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, który wyłącza obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej, jeżeli jej zachowanie mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta. Zagrożenie to powinno być realne, a nie hipotetyczne. Przesłanki wyłączenia tajemnicy zawodowej z art. 40 ust. 2 nie mogą być interpretowane rozszerzająco, lecz ściśle z uwzględnieniem zasady uwzględnienia wątpliwości na korzyść tajemnicy zawodowej. Jeżeli więc lekarz, na podstawie np. widocznych obrażeń ciała ewidentnie wskazujących na stosowanie przemocy wobec pacjenta, uzna, że zachowanie tajemnicy mogłoby stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta, może zawiadomić odpowiednie organy o popełnieniu przestępstwa.